Op het grondgebied van Rumst en Boom ligt het omvangrijke groengebied “Kleiputten Terhagen”. Dit is in de laatste 30 jaar spontaan ontstaan op de restanten van oude kleiputten en storten. De oude storten vormen echter een gevaar voor de volksgezondheid, waardoor een sanering zich opdringt. Maar zo’n sanering is een dure zaak en dat is de reden dat deze in het verleden steeds is uitgesteld. Door de plannen van de Oosterweelverbinding komen er grote grondvolumes vrij. De eigenaars van het gebied, provincie Antwerpen en De Vlaamse Waterweg (DVW) zien hierin een gelegenheid om op een financieel haalbare manier het gebied te saneren, met de belofte om er een duurzaam natuurgebied van te maken. De sanering van Kleiputten Terhagen, ook wel “Schorre Deelgebied 2” genoemd, is technisch een omvangrijk en complex dossier, waar ook heel wat lokale gevoeligheden in meespelen. We beseffen dat de vereiste ontbossing met de huidige klimaatproblematieken een gevoelige materie is, maar sanering is nodig. Deze sanering moet grondig en gefaseerd worden uitgevoerd en dient er voor te zorgen dat op dezelfde plek een nieuw duurzaam natuurgebied gecreëerd wordt. De rapporten en documenten waarop ons standpunt gebaseerd is vind je onderaan dit artikel terug.

Van kleiput via stort tot natuurgebied

In de bodem van  de Rupelstreek zit klei. Die is uiterst geschikt is om bakstenen van te maken. Naar deze klei is in de loop van vorige eeuwen naarstig gegraven. Hierdoor ontstonden de kleiputten. Een groot deel van deze putten werd nadien gebruikt als stortplaatsen. Asbestafval, huisvuil, gips en ander chemisch afval vond via de stortbaronnen gemakkelijk zijn weg naar de Rupelstreek.

Onder druk van lokale actiegroepen zoals Actiegroep Leefmilieu Rupelstreek (ALR) werd er in 1983 een stortmoratorium afgedwongen. Het kunstwerk “De rode pijl” aan de Rupel is nog altijd de stille getuige van deze harde strijd. Een monument dat toekomstige generaties er aan moet herinneren wat er allemaal in de grond werd gestoken. 

In de jaren nadien werden de storten minimaal afgedekt en door de jaren heen is daar een pioniersbos ontsproten met een jonge, waardevolle en kwetsbare natuur. Onder andere rugstreeppadden en kamsalamanders zijn bedreigde diersoorten die er kunnen worden teruggevonden.

Oosterweel als leverancier van gronden

Met de Oosterweelwerken zagen vele bestuurders een opportuniteit om een financieel rendabele sanering uit te voeren. Men rekende zich met mogelijke Tomorrowland-gelden aanvankelijk ook rijk. Het provinciebestuur zag nieuwe gebieden voor een uitbreiding van het festival en broodnodige campings. Het idee was aanvankelijk om de sanering en de opvulling volgens een “no regret” principe uit te voeren: effectieve, toepasbare maatregelen inzetten die op de lange termijn bewezen zinvol zijn. Dit zeer tegen de zin van lokale buurtbewoners en actieve verenigingen.

Onder druk van de buurtbewoners en lokale verenigingen is men van dat principe moeten terugkeren. Onder andere Groen Boom hekelde het gebrek aan participatie en ook lokale actiegroepen wilden hun stem laten horen. Uiteindelijk is de provincie in 2018 van start gegaan met een “cocreatieproces”: een uitgebreide participatie in verschillende fases. Deze staan uitvoerig beschreven op www.kleiputtenterhagen.be , de site die de provincie hiervoor speciaal in het leven riep. De manier waarop dit participatieproces is gevoerd is voor discussie vatbaar, maar het is uiteindelijk wel uitgevoerd. Het resultaat is samengevat:  “een natuurgebied met laag recreatief karakter dat zo veel mogelijk de huidige morfologie tracht te benaderen”. Dus geen radicale ophoging maar een doordachte realisatie van duurzame kwalitatieve natuur. Tomorrowland en andere potentiële ontwikkelingen worden onmogelijk gemaakt met een nieuw PRUP dat op dit moment wordt opgemaakt. Een belangrijke eis van lokale buurtbewoners en Groen Boom.

De integriteit van deze onderzoeken in vraag stellen wil dus ook zeggen dat je de integriteit van OVAM in vraag stelt. Dan rest enkel nog de vraag, wie kan je dan wel geloven?

OVAM heeft voor het asbeststort en het huisvuilstort van Stad Antwerpen een conformiteitsattest opgelegd. De respectievelijke eigenaars, DVW en Provincie Antwerpen, zijn dus verplicht om het gebied te saneren. Alle lokale besturen en partijen, uitgezonderd PVDA, waren het hierover ook eens. De sanering wordt dus niet in vraag gesteld, maar nog wel de uitvoering of realisatie.

Lokale verenigingen als Natuurpunt en Actief Terhagen publiceerden reeds enige tijd geleden hun visie, die aansluit bij de plannen van gemeente Rumst, Provincie en DVW. Gemeente Boom werd pas later betrokken partij, vermits alleen het asbeststort, eigendom van De Vlaamse Waterweg (DVW), op Booms grondgebied ligt.

Waarom en hoe saneren?

Uitgebreide analyses zijn terug te vinden in het Oriënterend Bodemonderzoek (OBBO) dat Tractebel heeft uitgevoerd. Op het asbeststort is onder meer het gevaarlijke ongebonden asbest crocidoliet teruggevonden.

Hoewel er in 2014 reeds pogingen zijn geweest om het asbeststort af te dekken, werd in april 2019 duidelijk dat er door erosie wederom asbest aan de oppervlakte lag. Hierop heeft de gemeente Boom onmiddellijk gehandeld en een bevel tot bewarende maatregelen opgelegd aan de DVW, eigenaar van dit stuk grond. Op dat moment zijn de plaatsen waar het asbest aan de oppervlakte kwam afgedekt met geotextiel en 0,5m grond. Daarbij werd het betrokken gebied ook afgesloten met en omheining. Verder worden er momenteel, op vraag van onze schepen Sven Cools op verschillende plaatsen rondom het gebied luchtmetingen uitgevoerd. Indien er te hoge hoeveelheden asbestvezels in de lucht worden gemeten, kan dus snel gehandeld worden. Begin juni werden de eerste meetresultaten bekend gemaakt. Hieruit blijkt dat er wel vezels gemeten werden, maar dat de gemeten waarden ver onder de gevarengrens liggen. Het rapport van deze metingen vind je onderaan dit artikel.

Het huisvuilstort bevat sulfaten en zware metalen. Het omliggende gebied bevat o.a. een gipsstort en puin van de afgebroken steenbakkerijen. Uit een recente studie van het Instituut voor natuur- en bosonderzoek blijkt dat het bos hierdoor op lange termijn moeilijkheden kan ondervinden om zich verder te ontwikkelen. De milieuwaarde en klimaatrobuustheid van het huidige bos kan dus in het gedrang komen. 

OVAM oordeelt dat de sanering duurzaam en grondig moet gebeuren. Het volstaat niet om het asbeststort en het huishoudelijk stort volgens de regels van de kunst af te dekken in een sarcofaag. Er moet tevens rekening worden gehouden met mogelijke erosie, grondverschuivingen, begroeiing enz... De afdekking moet voldoende “onderstut” en beveiligd worden. Indien men begroeiing wil toelaten moet de grondlaag, bovenop de afdekkingslaag ook voldoende dik zijn om beplanting toe te laten (minimum 2 meter). Dit om te vermijden dat wortels het geotextiel zouden beschadigen en dat ontwortelingen er opnieuw voor zouden kunnen zorgen dat asbest of andere materialen bloot komen te liggen.

Vermits uit de participatie een ontwerp is gekomen van een natuurgebied met laag recreatief karakter, moet er dus ook rekening mee worden gehouden dat voor de ontwikkeling een grote hoeveelheid grond nodig is. Grond die met de huidige plannen niet over de weg zal worden aangevoerd, maar via Schelde en Rupel. Een nieuwe aanlegsteiger zal hiervoor worden gebouwd.

Het standpunt van Groen Boom

Groen Boom is met zijn standpunt niet over één nacht ijs gegaan. Het dossier is, zoals aangegeven, omvangrijk en complex en moet rekening houden met allerlei voorwaarden. Bijkomend hebben studies van VITO uitgewezen dat het asbeststort nog steeds actief asbestvezels uitstoot, zij het in minimale concentraties. Een andere recente studie van INBO geeft dan weer aan dat het huidige bos zeer hard onder druk staat van de combinatie hitte, droogte en vervuilde ondergrond. De aanwezigheid van ruwe materialen en klei in de ondergrond maken dat het bos geen watertafel kan ontwikkelen en bijgevolg geen kansen heeft om zich in de toekomst verder te ontplooien. Daarbij komt ook nog dat het grondwater dat wel aanwezig is, sterk vervuild is.

Een sanering moet grondig en gefaseerd worden uitgevoerd en moet er voor zorgen dat een toekomstig en kwalitatief natuurgebied gegarandeerd wordt. Nogmaals: we beseffen dat de vereiste ontbossing met de huidige klimaatproblematieken een gevoelige materie is. Maar de sanering nu, al dan niet deels, tegenhouden is volgens ons onverantwoord bestuur en verschuift de last naar toekomstige generaties. Het is een hele zure appel die we met een hele grote strik van de toenmalige stortbaronnen en beleidsverantwoordelijken op ons bord hebben gekregen, maar we moeten erdoor. Ondertussen volgt Groen Boom en de provinciale Groene fractie het dossier op de voet.

Wie meer wil weten over het hele project kan terecht op de projectwebsite www.kleiputtenterhagen.be. Daar kan je ook alle rapporten en onderzoeken terugvinden.

Heb je vragen of opmerkingen? Aarzel niet om ons te contacteren!

Bronnen:

Hieronder vind je de rapporten en documenten waarop wij ons standpunt hebben geformuleerd.

Gehele project

• In 2017 werd het kennisgevings-project-MER (milieu effecten rapport) opgemaakt. Hiermee werd het project opgestart

https://mer.lne.be/merdatabank/uploads/merkennis5089.pdf

• Aangezien er risico-activiteiten (stort) op het terrein hebben plaatsgevonden werd in opdracht van de Provincie Antwerpen door het studiebureau Technum een oriënterend en beschrijvend bodemonderzoek (OBBO) uitgevoerd in 2014. Deze studie is een eerste omschrijving van de vervuiling in het gebied. Dit rapport werd conform verklaard door OVAM

• Eind januari 2020 bevestigde OVAM nogmaals de saneringsnoodzaak in een open brief aan de Provincie & De Vlaamse Waterweg

• In juni 2020 werden de resultaten van de grondmetingen van INBO (instituut voor natuur- en bosonderzoek) gepubliceerd. Zij brachten de milieu-en natuurwaarde van het huidige gebied in beeld. 

Asbeststort

• In april & juni 2020 werden de tussentijdse meetresultaten van de luchtmetingen rondom het asbeststort bekendgemaakt. Uit de metingen werd duidelijk dat er geen gevaarlijke concentraties asbestvezels gemeten werden.